Tehlikeli alanlarda çalışırken en önemli önceliklerden biri güvenliktir. Parlayıcı gazlar, buharlar, lifler veya tozların bulunduğu ortamlarda, standart aydınlatma armatürleri kıvılcım veya yüksek sıcaklık yayarak büyük riskler oluşturabilir. İşte tam da bu noktada Exproof aydınlatma devreye girer. Peki, Exproof aydınlatma nedir ve neden bu kadar önemlidir?
“Exproof” terimi, “explosion proof” (patlamaya dayanıklı) kelimelerinin kısaltmasıdır. Exproof aydınlatma armatürleri, potansiyel olarak patlayıcı ortamlarda güvenle kullanılmak üzere özel olarak tasarlanmış ve üretilmiş ışık kaynaklarıdır. Bu armatürler, içlerinde oluşabilecek herhangi bir kıvılcım veya ısıyı dışarıya sızdırmayacak şekilde yalıtılmıştır. Böylece, çevredeki yanıcı maddelerin tutuşmasını veya patlamasını engellerler.
Exproof aydınlatma sistemleri, standart aydınlatma ürünlerinin aksine, tehlikeli bölgelerde olası bir patlama riskini ortadan kaldırır. Bu, özellikle aşağıdaki sektörler ve alanlar için hayati önem taşır.
Petrol ve Gaz Endüstrisi: Rafineriler, sondaj platformları, dolum istasyonları.
Kimya Endüstrisi: Kimyasal üretim tesisleri, depolama alanları.
İlaç Endüstrisi: Bazı ilaç üretim alanları.
Gıda Endüstrisi: Un değirmenleri, şeker işleme tesisleri gibi toz patlaması riski taşıyan yerler.
Madencilik: Kömür madenleri gibi metan gazı riski olan bölgeler.
Boyahaneler ve Sprey Kabinleri: Yanıcı buhar konsantrasyonunun yüksek olduğu yerler.
Bu tür ortamlarda Exproof aydınlatma kullanmamak, sadece ekipman kaybına değil, aynı zamanda ciddi yaralanmalara ve hatta can kayıplarına yol açabilecek felaketle sonuçlanabilir.
Exproof aydınlatma armatürleri, tehlikeli ortamlara dayanacak şekilde çeşitli özelliklere sahiptir:
Sağlam Yapı: Darbelere, korozyona ve zorlu çevre koşullarına karşı dayanıklı malzemelerden üretilirler.
Sızdırmazlık: Gaz ve toz girişini engelleyecek şekilde tamamen sızdırmaz bir yapıya sahiptirler.
Düşük Yüzey Sıcaklığı: Armatürün dış yüzey sıcaklığı, patlayıcı ortamdaki tutuşma sıcaklığının altında kalacak şekilde tasarlanır.
Kıvılcım Önleyici Tasarım: İçeride oluşabilecek elektriksel kıvılcımların dışarıya çıkmasını engelleyen özel bileşenler ve tasarımlar içerir.
Sertifikasyon: Uluslararası ve yerel standartlara (ATEX, IECEx gibi) uygunluklarını gösteren sertifikalara sahiptirler. Bu sertifikalar, ürünlerin belirli tehlike bölgeleri için uygun olduğunu belirtir. Exproof ürünlerin Avrupa’da kullanılabilmesi için ATEX sertifikasına, uluslararası kullanımda ise IECEx sertifikasına sahip olması gerekir.
EXPROOF AYDINLATMA TÜRLERİ VE SINIFLANDIRMASI
Exproof aydınlatma armatürleri, kullanılacakları tehlikeli alanın türüne göre farklı koruma prensipleri ve sınıflandırmalarla üretilir. Bu sınıflandırmalar, atmosferdeki yanıcı maddenin türüne (gaz, toz vb.) ve risk seviyesine (sürekli, aralıklı, nadir) göre yapılır. Bu sınıflandırılmayı yapmadan önce gelin Zone nedir ve sınıflandırılması nasıl yapılır ona bakalım.
Zone Sınıflandırılması (Patlayıcı Ortamların Tehlikeli Bölge Sınıflandırması)
“Zone Sınıfı” terimi, potansiyel olarak patlayıcı atmosferlerin bulunduğu alanları, patlayıcı ortamın oluşma sıklığı ve süresine göre sınıflandırmak için kullanılır. Bu sınıflandırma, tehlikeli alanlarda kullanılacak ekipmanların seçimi ve tasarımı için hayati önem taşır.
ATEX Direktifleri (2014/34/AB ve 1999/92/EC), Avrupa Birliği’nde bu sınıflandırmanın temelini oluşturur. Tehlikeli alanlar, genel olarak gaz/buhar/sis veya toz varlığına göre iki ana gruba ayrılır ve bu gruplar da kendi içlerinde “zone”lara ayrılır. Bu zone sınıflarını gelin bir tablo ile kısaca özetleyelim.
| Zone | Patlama Tipi | Tanım | Tipik Kullanım Alanı |
| Zone 0 | Gaz | Patlayıcı gaz atmosferi sürekli veya uzun süreli mevcuttur. | Tank içi, reaktör içi |
| Zone 1 | Gaz | Normal çalışmada zaman zaman patlayıcı gaz oluşabilir. | Rafineriler, boya kabinleri, akaryakıt dolum alanı |
| Zone 2 | Gaz | Normalde oluşmaz, oluşsa da kısa sürelidir. | Boru geçişleri, havalandırmalı endüstriyel alanlar |
| Zone 20 | Toz | Patlayıcı toz atmosferi sürekli veya uzun süreli mevcuttur. | Silo içleri, un değirmeni makine içleri |
| Zone 21 | Toz | Normal çalışmada patlayıcı toz oluşabilir. | Paketleme hatları, filtre odaları |
| Zone 22 | Toz | Nadiren ve kısa süreli patlayıcı toz oluşabilir. | Torbalama alanı, temizlik hattı, tozlu yüzeyler |
Koruma Yöntemine Göre Exproof Aydınlatma Sınıflandırması
Patlayıcı ortamlar için tasarlanan exproof cihazlar, kıvılcım oluşumunu önleyen veya kıvılcımın dış ortama ulaşmasını engelleyen özel tasarım prensiplerine göre üretilir. Bu prensipler uluslararası IEC 60079 standardı kapsamında belirlenmiştir. Başlıca koruma prensipleri arasında şunlar bulunur:
Alev Sızdırmaz Muhafaza (Ex d): Patlama, armatürün içindeki muhafazada güvenli bir şekilde hapsedilir ve alevlerin dışarı sızması engellenir.
Artırılmış Güvenlik (Ex e): Ekipmanın normal çalışmasında kıvılcım veya ark oluşmasını veya aşırı sıcaklıkların ortaya çıkmasını önlemek için alınan önlemlerle güvenlik seviyesi artırılır.
Kendinden Emniyetli (Ex i): Devredeki elektrik enerjisi, tehlikeli alanlarda bir patlamayı tetikleyebilecek kıvılcım veya ısı üretemeyecek kadar düşük seviyelerde tutulur.
Basınçlı Muhafaza (Ex p): Armatürün içine, dışarıdaki tehlikeli atmosferin içeri girmesini engelleyecek bir koruyucu gaz (genellikle hava veya inert gaz) basıncı uygulanır.
Başlıca Exproof koruma prensiplerini tablo halinde özeti aşağıdaki tablodaki gibidir.
| Koruma Tipi | Sembol | Açıklama | Kullanım Alanı / Z |
| Alev Sızdırmaz Muhafaza | Ex d | Patlama cihazın içinde güvenli şekilde hapsedilir; alevlerin dışarı sızması engellenir. | Zone 1, Zone 2 |
| Artırılmış Güvenlik | Ex e | Kıvılcım, ark veya aşırı sıcaklık oluşumunu önleyecek şekilde tasarlanmıştır. | Zone 1, Zone 2 |
| Kendinden Emniyetli Sistem | Ex i | Devredeki enerji seviyesi, patlama riski oluşturmayacak kadar düşük tutulur. | Zone 0, Zone 1, Zone 2 |
| Basınçlı Muhafaza | Ex p | İçeriye temiz hava veya inert gaz (örn. azot) basılarak, dıştaki patlayıcı atmosferin içeri girmesi engellenir. | Zone 1, Zone 2 |
Doğru Zone belirlenerek seçilen Exproof aydınlatma, patlama riskini minimize eder ve güvenli çalışma sağlar. Yanıcı gaz ve tozlar, normal aydınlatma ekipmanlarının oluşturabileceği en ufak bir kıvılcımla patlayabilir. Bu da hem insan hayatını, hem tesisin bütünlüğünü riske atar. Exproof aydınlatma, sadece yasal bir zorunluluk değil, aynı zamanda çalışanların güvenliği için olmazsa olmaz bir yatırımdır.
Bu ürünlerin montajında dikkat edilmesi gereken hususlar ise;
- Yanlış bölgeye yanlış armatür montajı yapılmamalı,
- Sızdırmazlık elemanları eksiksiz olmalı,
- Elektrik bağlantıları exproof ekipmanlarla yapılmalı,
- Yetkili kişiler tarafından kurulum yapılmalıdır.
