Günümüzde sporcular ve organizatörler, açık veya kapalı spor tesislerinde gündüz saatlerinde etkinlik düzenlemeyi giderek daha az tercih etmektedir. Spor alanlarının gece müsabakalarına uygun şekilde aydınlatılması, artan seyirci ilgisi ve televizyon yayınlarındaki reyting verileriyle birlikte büyük önem kazanmış ve yaygınlaşmıştır. Bu alanlardan olan basketbol sahalarının aydınlatılması, sporcuların performansı, hakemlerin doğru karar vermesi ve seyircilerin keyifli bir deneyim yaşaması için kritik öneme sahiptir. Yetersiz veya yanlış tasarlanmış bir aydınlatma sistemi, oyuncuların görüşünü engelleyebilir, yorgunluğa neden olabilir ve hatta sakatlanma riskini artırabilir. Bu nedenle, basketbol sahaları için aydınlatma tasarımında ulusal ve uluslararası standartlara titizlikle uyulması gerekmektedir. Başarılı bir basketbol saha aydınlatması aşağıdaki kriterleri karşılamalıdır:
- Sahanın tamamında görsel ihtiyaçları karşılayacak yeterli aydınlık düzeyini sağlamalıdır,
- Tüm oyun alanında homojen ve dengeli bir ışık dağılımı sunmalıdır,
- İlgili ulusal ve uluslararası spor federasyonlarının belirlediği minimum aydınlatma seviyelerini eksiksiz olarak karşılamalıdır.
Beraber önce basketbol sahaları aydınlatması için geçerli olan ulusal ve uluslararası standartlara bakalım, daha sonrada iyi bir aydınlatma için gerekli olan faktörlere göz atalım.
BASKETBOL SAHA AYDINLATMASI İÇİN STANDARTLAR
Basketbol sahaları için aydınlatma standartları ve yönergeleri, uluslararası spor federasyonları ve aydınlatma mühendisliği kuruluşları tarafından belirlenir. Başlıca ilgili kuruluşlar ve standartlar şunlardır:
FIBA (Uluslararası Basketbol Federasyonu): FIBA ekipman ve tesis kuralları, basketbol sahalarının aydınlatılması için genel yönergeler sunar. Bu yönergeler, oyun seviyesine göre minimum aydınlatma seviyelerini belirtir.FIBA’ya göre istenilen ortalama aydınlık düzeyi ve düzgünlük değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
| ANA KAMERA AYDINLIK DÜZEYİ | DÜŞEY AYDINLIK DÜZEYİ | YATAY AYDINLIK DÜZEYİ | |||||||
| Ortalama (lux) | Min/Max | Min/Ort | Ortalama (lux) | Min/Max | Min/Ort | Ortalama (lux) | Min/Max | Min/Ort | |
| PPA¹ | 2000 | 0.7 | 0.8 | 1700 | 0.7 | 0.8 | 1500-3000 | 0.7 | 0.8 |
| TPA² | 2000 | 0.6 | 0.7 | 1700 | 0.6 | 0.7 | 1500-3000 | 0.6 | 0.7 |
1 Principal Playing Area (PPA) terimi, sahanın oyunun oynandığı ana alanını, yani saha çizgilerinin iç kenarlarıyla sınırlanan bölgeyi ifade eder (19×32 m).
2 Total Playing Area, genellikle spor için ayrılmış tüm yüzeyi ifade eder; buna Principal Playing Area (Temel Oyun Alanı) ve çevresindeki koşu alanları da dahildir (22×35 m).
IES (Illuminating Engineering Society): Amerika Birleşik Devletleri merkezli IES, spor tesisleri de dahil olmak üzere çeşitli uygulamalar için kapsamlı aydınlatma standartları ve önerileri yayınlar. ANSI/IES TM-26-18 “Sporting Events Lighting” gibi yayınlar, detaylı aydınlatma gereksinimlerini içerir.
CIE (Uluslararası Aydınlatma Komisyonu): CIE, uluslararası düzeyde aydınlatma ve fotometri alanında standartlar ve teknik raporlar geliştiren bir kuruluştur. CIE S 015:2005 “Lighting of sports areas” gibi yayınlar, uluslararası kabul görmüş yönergeler sunar.
EN 12193:2019 (Sports lighting): Avrupa Birliği standardı olan EN 12193, farklı spor türleri için aydınlatma gereksinimlerini sınıflandırır ve belirtir. Basketbol da bu standartta ele alınır.
Ülkemizde kapalı basketbol sahaları için TS EN 12193:2019 standardı kullanılmaktadır. Yukarıda belirtilen bu Avrupa standardı, Türkiye Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından kabul edilmiş ve yayınlanmıştır. Bu standarda göre spor organizasyonlarının aydınlatma seviyelerine göre sınıflandırılmıştır.Bu sınıflandırma, görsel görev zorluğu ve yayın gereksinimlerine göre yapılmaktadır. Aşağıdaki tabloda TS EN 12193:2019 standardına göre basketbol sahaları için bu sınıflandırmayı ve sınıflandırmaya göre istenilen aydınlık düzeyini görebilirsiniz.
| SINIF | TANIM | UYGULAMA ÖRNEĞİ | YATAY AYDINLIK | DÜZGÜNLÜK | DÜŞEY AYDINLIK (KAMERA YÖNÜ) | KAMAŞMA SINIRI (GR) |
| I. SINIF | Uluslararası ve üst düzey profesyonel müsabakalar (TV yayını dahi | Ulusal turnuvalar, Süper Lig maçları | 750 lx (min) | ≥ 0.7 | ≥ 1000 lx | ≤ 30 |
| II. SINIF | Yarı profesyonel, amatör üst düzey karşılaşmala | Üniversite ligleri,bölgesel federasyon maçları | 500 lx | ≥ 0.6 | ≥ 500 lx | ≤ 30 |
| III. SINIF | Antrenmanlar, okul müsabakaları, hobi amaçlı kullanım | Okul salonları, belediye spor salonları | 200 lx | ≥ 0.5 | ≥ 200 lx | ≤ 30 |
BASKETBOL SAHA AYDINLATMASINDA KULLANILAN TERİMLER
Yatay Aydınlık: Basketbol oyununun sağlıklı ve güvenli bir şekilde oynanabilmesi için gerekli olan aydınlık düzeyidir, oyunun hızlı temposu ve top gibi küçük, yüksek hızda hareket eden bir nesnenin sürekli izlenmesi gerekliliği nedeniyle oldukça yüksektir. Bu görsel gereksinimler, oyuncuların performansını, hakem kararlarını ve izleyici deneyimini doğrudan etkiler.
Düşey Aydınlık: Düşey aydınlık düzeyi, çeşitli kamera açıları ve pozisyonlarından yapılan çekimlerde gerekli olan ışık miktarının hesaplanmasını ifade eder. Bu hesaplamalar, kameraların gerçek açılarının göz önünde bulundurulmasıyla yapılır ve oyuncunun dış yüzeyi televizyon yayını için temel referans noktası olarak kabul edilir.
Aydınlatma Düzeyinin Düzgünlüğü: Aydınlatma düzeyinin homojenliğini değerlendirmek için iki temel oran kullanılır.
Emin / Emax oranı, sahadaki en düşük aydınlık düzeyinin en yüksek aydınlık düzeyine oranıdır. Bu oran, sporcuların ve kameraların görsel adaptasyonunu kolaylaştırarak, görsel performansa doğrudan katkı sağlar.
Emin / Eort oranı ise sahadaki en düşük aydınlık değerinin ortalama aydınlık değerine oranıdır. Bu oran, gözün adapte olduğu genel aydınlık düzeyi ile en karanlık noktalar arasındaki farkı değerlendirerek, görsel konforun sağlanmasında önemli rol oynar.
Renk Sıcaklığı: Basketbol sahalarının aydınlatılmasında, yapay aydınlatma armatürlerinde kullanılan ışık kaynaklarının renk sıcaklığı 4000K ile 6500K arasında olmalıdır. Bu değer aralığı, yapay ışığın görsel uyumunu sağlayarak oyuncuların, hakemlerin ve izleyicilerin doğru renk algısını destekler.
Renksel Geriverim: Basketbol sahalarının aydınlatılmasında, renklerin doğru algılanması büyük önem taşır. Bu durum, oyuncuların forma renklerinin net biçimde ayırt edilebilmesi ve özellikle renkli televizyon yayınlarında görüntü kalitesinin korunması açısından kritiktir. Bu nedenle, kullanılan ışık kaynaklarının renksel geriverim indeksi (CRI – Color Rendering Index) yüksek olmalıdır. Basketbol sahaları için, EN 12193 standardına göre, minimum CRI değeri 65 ile 80 arasında olmalıdır. Ancak profesyonel lig müsabakaları veya televizyon yayını yapılan karşılaşmalarda, bu değerin 80 ve üzeri olması önerilir. Böylece hem oyuncuların görsel konforu sağlanır hem de yayın kalitesi üst düzeye çıkar.
Kamaşma : Basketbol sahalarının aydınlatılmasında öncelikli hedef, televizyon yayını yapan medya kuruluşları için gerekli aydınlatma düzeyini ve homojenliğini sağlamak olurken, aynı zamanda oyuncuların, saha görevlilerinin, seyircilerin ve çevre sakinlerinin rahatsız edici kamaşmaya maruz kalmaması da temel bir gerekliliktir. Bu doğrultuda aşağıdaki kriterler dikkate alınmalıdır:
- Spor tesisinin iç mekânında ve çevresinde oluşabilecek kamaşma değerleri, ilgili standartlara uygun olarak sınırlandırılmalı, özellikle çevredeki yerleşim alanlarını etkileyebilecek ışık kirliliği kontrol altına alınmalıdır.
- Oyuncular ve saha görevlileri, aydınlatılan alanda görsel konforu bozan kamaşma etkilerine maruz kalmadan maksimum performans gösterebilmelidir.
- Seyirciler, oyunu, skorboardları, video gösterimlerini ve sahadaki tüm aktiviteleri herhangi bir görsel rahatsızlık ya da parlama olmaksızın net şekilde izleyebilmelidir.
- Medya kuruluşları için ise, yayın sırasında aydınlatma düzgünlüğünün yüksek, gölgelenmenin minimum düzeyde ve görüntü kalitesini düşürecek seviyede kamaşmanın bulunmadığı bir ortam oluşturulmalıdır. Bu sayede yüksek hızlı ve yüksek çözünürlüklü (HD/4K) kameralarla yapılan yayınlar kesintisiz ve kaliteli şekilde gerçekleştirilebilir.
