Yol aydınlatması, gece ya da kötü hava koşullarında yolların daha net görülmesini sağlamak ve kazaları önlemek için kullanılır. Bu sistem, genellikle aydınlatma direkleri, armatürler ve çeşitli donanımları kapsar. İyi bir yol aydınlatması, trafik kazalarının azalmasına, trafik akışının düzenlenmesine ve genel yaşam kalitesinin artmasına önemli katkı sağlar. Yol aydınlatmasının temel amaçları aşağıdaki gibi sıralanabilir.
Güvenliği Artırma: Geceleyin yolda oluşabilecek engellerin, kavşakların, yayaların ve diğer araçların zamanında fark edilmesini sağlayarak trafik kazalarını minimize eder.
Konforu Sağlama: Sürücü ve yayaların rahat bir görüş alanına sahip olmasını sağlayarak seyahat konforunu artırır.
Optik Kılavuzlama: Armatür düzeni ve ışık dağılımı ile yolun gidişatını, virajları ve özel noktaları daha belirgin hale getirerek sürücülere görsel rehberlik sunar.
Suç Oranını Azaltma: Aydınlatılmış alanlar, suç faaliyetlerini caydırarak genel güvenliği artırır.
Beraber yol aydınlatması ile ilgli standartlara ve daha sonra yol aydınlatmasında dikkat edilmesi gereken tasarım kriterlerine bakalım.
İLGİLİ STANDARTLAR NELERDİR?
Yol aydınlatma tasarımlarında günümüzde dikkate alınan ölçütler, ağırlıklı olarak Uluslararası Aydınlatma Komisyonu’nun (CIE) tavsiyeleri ve Avrupa Birliği’nin (CEN) belirlediği standartlara göre şekillendirilmiştir. Türkiye’de yol aydınlatması projelerinde ve uygulamalarında ulusal ve uluslararası standartlar dikkate alınmaktadır. Başlıca standartlar ve yönetmelikler şunlardır:
TS EN 13201 Serisi (Yol Aydınlatması): Bu seri, yol aydınlatmasının performans özelliklerini, hesaplama yöntemlerini, ölçme metotlarını ve enerji performans göstergelerini belirler.
- TS CEN/TR 13201-1: Aydınlatma sınıflarının seçimiyle ilgili kılavuz.
- TS EN 13201-2: Performans özellikleri.
- TS EN 13201-3: Performansın hesaplanması.
- TS EN 13201-4: Aydınlatma performansını ölçme metotları.
- TS EN 13201-5: Enerji performans göstergeleri.
TS EN 60598-1: Aydınlatma armatürleri – Genel kurallar ve deneyler.
TS 8700 EN 60598-2-3: Aydınlatma armatürleri – Bölüm 2-3: Belirli özellikler – Yol ve aydınlatması için.
TEDAŞ LED Işık Kaynaklı Yol Aydınlatma Armatürleri Teknik Şartnamesi: Bu şartname, LED’li yol aydınlatma armatürlerinin teknik özelliklerini, testlerini ve montaj kurallarını belirler. Örneğin, LED’li armatürlerin etkinlik faktörünün minimum 125 lm/W olması ve renk sıcaklığının 4000 K ± %5 olması gibi kriterler yer alır. Ayrıca, armatürlerin fotobiyolojik güvenlik kurallarına uygun olması ve üst uzaya gönderilen ışık akısının (ULOR) sıfır olması gerektiği belirtilir.
Genel Aydınlatma Yönetmeliği: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından çıkarılan bu yönetmelik, bulvar, cadde, sokak, meydan gibi kamunun genel kullanımına yönelik yerlerin aydınlatılmasına ilişkin usul ve esasları düzenler.
Türkiye’de yol aydınlatması projeleri ve uygulamaları, büyük ölçüde Avrupa standartları olan TS EN 13201 serisine uygun olarak yürütülür. Bu standart, yolları farklı kategorilere ayırarak her bir kategori için belirli aydınlatma performans gerekliliklerini tanımlar. TS EN 13201-1’e göre yollar, trafik yoğunluğu, hız sınırı, kullanım şekli gibi faktörlere göre farklı aydınlatma sınıflarına ayrılır. En yaygın kullanılan sınıflar M (Motorlu taşıt yolları), P (Yaya ve düşük hız alanları) ve C (Kavşaklar) sınıflarıdır. Her bir sınıf için belirlenmiş minimum parıltı değerleri, düzgünlük oranları ve kamaşma sınırlamaları bulunur. Motorlu taşıt yolları için ülkemizde yol sınıflandırılması aşağıdaki tabloya göre yapılmaktadır.
| YOL TANIMI | AYDINLATMA SINIFI |
| Şehir bağlantı ve çevre yolları; -Hız ≥90 km/h -Hız<90 km/h | M1 M2 |
| Şehiriçi ana güzergahlar; -50 km/h≤Hız<90 km/h (3 km’den kısa aralıklarla kavşak, yonca ayrımı var) -50 km/h≤Hız<90 km/h (3 km’den kısa aralıklarla kavşak, yonca ayrımı yok) -Hız<50 km/h | M1 M2 M3 |
| Şehiriçi yollar; -Hız≥50 km/h (3 km’den kısa aralıklarla kavşak, yonca ayrımı var) -Hız≥50 km/h (3 km’den kısa aralıklarla kavşak, yonca ayrımı yok) -Hız<50 km/h (3 km’den kısa aralıklarla kavşak, yonca ayrımı var) -Hız<50 km/h (3 km’den kısa aralıklarla kavşak, yonca ayrımı yok) | M3 M4 M4 M5 |
| Yerleşim bölgelerinde yollar; -30≤Hız<50 km/h (suç oranı yüksek) -30≤Hız<50 km/h (suç oranı düşük) -Hız<30 km/h (suç oranı yüksek) -Hız<30 km/h (suç oranı düşük) | M4 M5 M5 M6 |
M1’den M6’ya kadar olan altı farklı aydınlatma sınıfı için güvenli ve konforlu bir yol aydınlatmasının sağlanabilmesi amacıyla gerekli kalite kriterlerinin değerleri ise aşağıdaki tablodaki gibidir. Tablodaki Lort değeri; Taşıt yolu üzerinde ortalaması alınan yol yüzeyi parıltısı ve birimi cd/m²’dir. Uo değeri ;ortalama parıltı düzgünlüğüdür ve yolda belirlenen hesap noktalarındaki minimum parıltı değerinin ortalama parıltı değerine oranıdır.UL değeri; boyuna parıltı düzgünlüğü olup, minumun parıltı değerinin maksimum parıltı değerine oranıdır. Kamaşma eşik artışı T1 olarak ifade edilir ve yol aydınlatmasında armatürlerin kamaşma etkisinin, eşiği geçmeyen bir seviyede kalması için gerekli olan cisim kontrastındaki yüzde artışıdır. Son olarak SR ifadesi ise çevre aydınlatma oranıdır. Yolun her iki yanında, yol kenarına bitişik olan dış şeritlerin ortalama yatay aydınlık düzeyinin, yol kenarındaki şeritlerin ortalama yatay aydınlık düzeyine oranıdır. Bu oran, yolun çevresinin yola göre ne kadar aydınlatıldığını gösterir.
| Aydınlatma Sınıfı | Lort (cd/m²) | Uo | UL | T1 (%) | SR |
| M1 | ≥2.0 cd/m² | ≥0.40 | ≥0.70 | ≤%10 | ≥0.35 |
| M2 | ≥1.5 cd/m² | ≥0.40 | ≥0.70 | ≤%10 | ≥0.35 |
| M3 | ≥1.0 cd/m² | ≥0.40 | ≥0.60 | ≤%15 | ≥0.30 |
| M4 | ≥0.75 cd/m² | ≥0.40 | ≥0.60 | ≤%15 | ≥0.30 |
| M5 | ≥0.50 cd/m² | ≥0.35 | ≥0.40 | ≤%15 | ≥0.30 |
| M6 | ≥0.30 cd/m² | ≥0.35 | ≥0.40 | ≤%20 | ≥0.30 |
Yaya yolları için istenilen ortalama aydınlık düzeyleri ise aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
| Yolun Tanımı | Ortalama Aydınlık Düzeyi ( lux ) |
| Sosyo-ekonomik ve kültürel önemi yüksek olan kalabalık yaya yolları | 20 |
| Kalabalık yaya veya bisiklet yolları | 10 |
| Orta kalabalık yaya veya bisiklet yolları | 7.5 |
| Tenha yaya veya bisiklet yolları | 5 |
| Doğal çevrenin, tarihi ve kültürel yapının korunması gereken alanlardaki tenha yaya veya bisiklet yolları | 3 |
| Doğal çevrenin, tarihi ve kültürel yapının korunması gereken alanlardaki çok tenha yaya veya bisiklet yolları | 2 |
YOL AYDINLATMA TASARIMINDA NELERE DİKKAT EDELİM?
Etkili bir yol aydınlatması tasarımı için aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulur:
- Yol Sınıflandırması: Aydınlatma yapılacak yolun sınıfı (M, P, C) belirlenerek ilgili standartlardaki aydınlatma kriterleri esas alınır.
- Parıltı ve Düzgünlük Değerleri: Yol yüzeyinde gerekli olan ortalama parıltı ve düzgünlük değerleri sağlanmalıdır.
- Kamaşma Kontrolü: Sürücülerin gözünü yormayacak ve dikkatini dağıtmayacak şekilde kamaşma sınırlaması uygulanır. Armatürlerin yerleşimi, açısı ve lens yapısı bu açıdan önemlidir.
- Armatür Seçimi ve Konumlandırması: Kullanılacak aydınlatma armatürlerinin ışık dağılım eğrileri, etkinlik faktörleri ve estetik uyumu değerlendirilir. Direk yüksekliği, direkler arası mesafe ve konsol açıları gibi parametreler optimize edilir.
- Enerji Verimliliği: Günümüzde LED teknolojisi, uzun ömrü, düşük enerji tüketimi ve yüksek verimliliği nedeniyle yol aydınlatmasında öncelikli olarak tercih edilmektedir. Akıllı aydınlatma sistemleri (sensörler, dimleme özellikleri) ile enerji tasarrufu daha da artırılabilir.
- Işık Kirliliğinin Azaltılması: Üst uzaya ışık yayılımını minimize eden armatürler kullanılarak gökyüzü parlaması ve çevreye olumsuz etkileri azaltılır.
- Bakım ve Onarım Kolaylığı: Seçilen armatürlerin kolay monte edilebilir ve bakımı yapılabilir olması, işletme maliyetleri açısından önemlidir.
- Renk Geriverimi ve Renk Sıcaklığı: Özellikle yaya alanlarında yüksek renk geriverimi (CRI) tercih edilmelidir.Beyaz ışık (örneğin 4000K) tercih edilerek nesnelerin kolay ayırt edilmesi sağlanır.
Yol aydınlatması, sadece bir yolun aydınlatılması değil, aynı zamanda o yolun kullanıcılarının güvenliği, konforu ve yaşam kalitesini doğrudan etkileyen kritik bir unsurdur. Bu nedenle, ulusal ve uluslararası standartlara uygun, enerji verimli ve çevreye duyarlı tasarımlar büyük önem taşımaktadır.
